Makaleleri ve yazdığı kitaplar ile Niksar ve Tokat’ı her platformda en iyi şekilde tanıtan bu güne kadar 16 esere imza atan Eğitimci, tarihçi yazar Hasan Akar’ın “Yüzyılda Tokat, Taşhan ve Komisyoncular” adlı kitabı yayımlandı.
Kitapta Tokat'ın önemli simgelerinden olan Taşhan’ın ticari varlığı gözler önüne serilerek geçmişten günümüze aktarılıyor.
Her şehrin varlığını ortaya koyan, dünden bugüne ulaşan, tarihi ve mimari özelliği ile birlikte kültürünü yansıtan simgesi diyebileceğimiz çok değerli eserleri vardır. Kalesi, camisi, hanı, hamamı, çarşısı, sarayı, kervansarayı, imarethanesi, bedesteni, kümbeti, saat kulesi gibi. İşte bu emsalsiz değerler içerisinde Tokat Taşhan da bunlardan birisidir.
Osmanlı Devleti zamanında İpek Yolu’nun önem kazanmasıyla Doğu’nun en büyük geçiş yerlerinden biri olan Tokat özellikle Taşhan’ın da yapıldığı 17.yüzyılda ve sonrasında Kara Gümrük’ün kurulmasıyla da ticari açıdan bir merkez konumuna gelmiştir.
Kervanların konakladığı Taşhan, ticaretin zayıfladığı dönemlerde eski değerini kaybetmiş, değişik meslek dallarının konuşlandırıldığı bir yer olmuştur. Cumhuriyetin ilk yıllarında hapishane olarak kullanılması düşünülmüş,1930’lu yıllarda Meydan’da yenisi yapılıncaya kadar Buğday Hapanı olmuştur.1939 ve 1942 depremlerinde hasar gören bu mekân restorasyondan geçerek bazı değişikliklerle birlikte eski mimari özelliğini korumuştur.1950’li yıllardan sonra Et ve Sebze Hali olmuştur.1970 yılında Yeni Sebze Hali’nin yapılmasıyla bir müddet boş kalmış, bir dönemde erkek öğrenci yurdu olarak değerlendirilmiştir. Şu an turizme yönelik iş yerlerinin bulunduğu ve kültürel sivil toplum teşekküllerine hizmet veren bir konumdadır.
Biz, Taşhan ile ilgili çalışmalarımıza özünde 2019 yılında başladık. Ancak bütün dünyada olduğu gibi ülkemizi de sarsan ve büyük can kaybına sebep olan salgın hastalık ve diğer eserlerin araya girmesi nedeniyle ara vermek zorunda kalınca 2024 yılı sonunda tamamlayabildik. Eserde adı geçenlerin bir kısmı önceki yıllarda yapılan ve basın organlarında yayınlanan röportajlar olduğu için daha geniş yer alırken bir kısmı da sonra değerlendirilebildiği için biyografik özellikte daha az yer verilebilmiştir.
Ayrıca Taşhan’daki hâl çalışanları esas alındığından 1970 yılında taşınılan Yeni Hal’deki sürece fazla değinilmemiştir. Dolayısıyla bazı anlatımlarda Taşhan ve onun devamındaki Yeni Hal’de devam etmektedir. Ancak, Taşhan’daki Sebze ve Meyve Hali’ndeki bazı çalışanların dükkânı olmayıp serbest çalışmakta iken Yeni Hal’de iş yeri sahibi oldukları görülmektedir. Bu konularda emeklerine saygılı olmak gerektiğini düşünüyor şimdiden engin anlayışınıza sığınıyoruz.
Eserin hazırlanması sırasında görüştüğümüz esnaflar ve aileleri büyük bir memnuniyet içerisinde bize yardımcı oldular. Oldukça az sayıdaki kişi ise bilgi verme konusunda imtina ettiler. Bu süreç içerisinde elbette ulaşamadığımız esnaf aileleri de oldu. Dileğimiz bu eksikliklerin de bundan sonra yapılabilecek çalışmalarda -bir ikinci baskıda-giderilmesidir.
Araştırmalarımızda saha çalışmaları ile yetinmeyip Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Türk Tarih Kurumu Arşivi, Tokat Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi, Halis Cinlioğlu Arşivi’nden ve bu konuda bize ışık tutan eserlerden yararlandık.
Çalışmalarımıza Taşhan’ın hâl esnafını komisyoncusu, sevkiyatçısı, pazarcısı, nakliyatçısı hatta kahvecisi ve ön ve yan cephelerde yer alan farklı esnaflarını da katarak bir bütünlük içerisinde ayırt etmeden ele almaya gayret ettik.
Bu eserin ele alınmasına gelince, 2019 yılında tarafımdan hazırlanan “Behzat Çarşısı’nın Üç Çeyreği” konulu araştırma yazıları basında ve sosyal medyada yayınlanmasına devam ederken ,kadim dostum, eğitimci Salih Bilgilioğlu’nun “Taşhan ve Komisyoncularını da çalışalım “önerisi ile kendimizi beraberce bu çalışmanın içinde bulduk. Dolayısıyla bana göre şehrin /kent belleğine kaydedilen düne, bugüne ve yarına ışık tutan bu kıymetli eserin mimarı odur.
Çalışmalarımızın pek çoğunda Salih Bilgilioğlu, Bekir Coşkun, Necmi Melek, Burhan Kurddan, Mehmet Yorulmaz bizi yalnız bırakmayıp zaman mefhumu gözetmeyip adeta koşuşturdular.
Özünde bu ve benzeri çalışmaların, mahalli makamlar, özellikle de ticaret ve esnaf teşekküllerince değerlendirilerek bir kitap olarak şehrimizin kültür ve sanatına kazandırılması temennimizdi. Maalesef yeterli ilgiyi gösteremediler. Taşhan Sebze ve Meyve Hali’ne ve Tokat sebze ve Meyve Hali’ne gönül vermiş bir avuç komisyoncunun ve ailelerinin desteği ile bu eser sizlerle buluştu.
Elinizdeki bu eserin yayınlanması için maddi koordineyi sağlamada Komisyoncu Ali Cangöz yardımcı oldu. Abdullah Sağlamer, Mustafa Aşar, Özkan Güneyoğlu, Ali Cangöz, Mustafa Özdurhan, Haydar Yamçıcı, Ferruh Alhan, Tayfun Niksarlı, Tugay Somtürk, Mustafa Somtürk ve Ahmet Somtürk’ün maddi ve manevi katkılarını ortaya koymaktan çekinmediler.
Uzun soluklu araştırmalarımızın neticesinde ortaya konulan bu eserin yayınlanması hususunda bizlere destek veren kamu kurumlarına, görüşme yaptığımız her bir değere ve Tokat Can Matbaası çalışanlarına teşekkür borcumuzdur.
Dileğimiz eksikliklerimizin hoş görülmesi, ileride yayınlanabilecek eserlerde bunların giderilmesidir. Tokat kent tarihine ışık tutacağına inandığımız bu çalışmanın hayırlara vesile olması temennisiyle saygılar sunuyoruz.
Hasan AKAR
01.12.2024 Tokat
Merhaba kayınpederim Taşhanın eski komisyoncularından,eşime bu kitabı almak isterim,nereden temin edebilirim,küçük bir araştırma yaptım hiç bir yerde bulamadım, saygılar..