Akademik olmayan, amatör bir ruhun ve çalışmanın çizgilerini taşıyan “ Cumhuriyet Döneminde Tokat Valileri (1923-2018)” adını taşıyan eserimiz 2018 yılında yayınlanmıştı. Uzun soluklu bu çalışmamızda Cumhuriyet öncesi özellikle Milli Mücadele döneminde kısaca da olsa Tokat Mutasarrıflarına da yer vermiştik.
22 Mart 2022 Salı günü Tokat Şairler ve Yazarlar Derneği adına Bekir Yeğnidemir ve Teoman Pazarlı Beylerle aldığımız randevu üzerine Türk Tarih Kurumu Başkanımız Prof. Dr. Birol Çetin Bey'i ziyaret ettik. Şimdiye kadar yayınladığımız eserlerden bazılarını değerli başkanımıza takdim ettim. Bir saate yakın görüşmemizde derneğimizin faaliyetleri ve Kümbet Dergisi ile birlikte Tokat şehir kültürü üzerinde neler yapabileceğimiz konusunda görüş alışverişi yaptık. Bu sohbet içinde Tokat Valileri gündeme gelince başkanımız Tokat Mutasarrıflarından Mustafa Reşat Bey'in hatıralarının yeniden yayınlandığından bahsetti. Tabi biz Cumhuriyet dönemini esas alarak çalışmıştık ama bu bilgiler üzerine yine de adı geçen mutasarrıfı araştırma ihtiyacı duyduk.
Önce “Cumhuriyet Döneminde Tokat Valileri (1923-2018)” eserinde geçen o dönem mutasarrıflarının görevlendirilmeleri bilgilerini aşağıya alalım:
1920 yılına kadar sancak statüsünde olan Tokat, Ankara'da 23 Nisan 1920'de TBMM'nin kurulmasından sonra 31 Mayıs 1920'de TBMM İcra Vekilleri Heyetinin aldığı kararla Sivas Vilayetinden ayrılarak müstakil il olmuştur. Arşiv kayıtlarına göre o dönemde 15 Mayıs 1920'de TBMM 1.dönem Kayseri Milletvekili Mehmet Akif (Tüzün,1885-1970)Tokat Mutasarrıflığına atanmıştı. Onun 5 Ekim 1920'de milletvekilliğine geri dönmesi üzerine yerine Mustafa Nadir atandı. Ancak Merkez Ordu Kumandanlığının eşkıya takibinde zayıflık gösterdiği gerekçesiyle İcra Vekilleri Heyeti Reisi ve Erkânı Harbiye Umumi Vekili Fevzi, TBMM Reisi Mustafa Kemal imzasıyla (8 Teşrinisani 337) 8.11.1921'de azledildi. Yerine İsmail Hakkı Bey (Mumcu,1875-1945) tayin edildi ama onun da istifası nedeniyle bunu on beş gün sonra 26 Kasım 1921'de (ikinci sınıf maaşla) Mustafa Reşat Bey'in Tokat Mutasarrıflığına tayini izlemiştir.
Mustafa Reşat Bey'in (Mimaroğlu) altı ay kadar görev yapmıştır ancak bazı baskılar ve idari ilgisizlikler neticesi ile istifa etmesi üzerine 23 Mayıs 1922' de (üçüncü sınıf maaşla) Karaman Kaymakamı Mehmet Said Bey Tokat Mutasarrıflığına atanmıştır.
21.06 1922 'de yeni görevine başlayan Mehmet Said Bey (1874-1965 ) İstiklal Savaşı sonrası TBMM'ce mutasarrıflıklar kaldırılınca 30.09. 1923' de Tokat'ın ilk valisi unvanını kazanmıştır.
Biz yazımızın asıl konusu Mutasarrıf Mustafa Reşat Mimaroğlu'na dönelim.
Aslen Kütahyalı bir aileden olan Mustafa Reşat'ın doğum tarihleri ile ilgili kaynaklarda farklı bilgiler bulunmaktadır. Ankara'da bulunan mezar taşında 1878 ibaresi bulunurken Danıştay'ın resmi sitesinde 1880, Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler eserinde 1882 tarihi yer almaktadır. Doğum yeri o tarihte babasının görevli bulunduğu Selanik'tir. Babası Hacı İbrahim Lütfi Bey (1839-1899) , annesi Saliha Zekiye Hanımdır. Dedeleri saray mimarlarından olduğu için Soyadı Kanunu çıkınca bu soyadı almışlardır.
İstanbul Soğukçeşme Askeri Rüştiyesi, İstanbul Vefa İdadisi' deki lise öğreniminden sonra 1899 yılında kaydolduğu Mülkiye'den 1902 yılında mezun olmuştur. Mustafa Reşat Bey, 22 Ekim 1902' de Saadet Hanım'la ( 1889-1974 ) evlenmiş, bu mutlu yuvadan Turgut (1913-1953), Ali Mazlum (1919-1991) ve İbrahim Sadi (1906-1979) adını verdikleri üç erkek evlatları doğmuştur.
Aynı yıl Hazine-i Hassa Emlak-ı Humâyun İdaresinde işe başlamış 2.Meşrutiyet'in ilanı olan 1908 yılına kadar görevine devam etmiştir.1908'de Namervan (Narman) ,1909 'da Kemah kaymakamlıkları yapmış buradan terfian Maliye Nezareti Teşkilatına geçmiştir.
1910'da Erzincan, 1911'de Denizli Sancağı Muhasebe Müdürlüklerinde bulunmuştur.1911'de Karakilise kaymakamlığına atanmış bu görevde iken istifa ederek 1912' de Dar'üşşafaka'da öğretmenlik yapmıştır.
Balkan göçleri sırasında 1913 yılında İstanbul Belediyesi Muhacirin Komisyonu Azalığına seçilmiştir.1914'te Antakya (Halep) kazası kaymakamlığı, 1915 yılında İstanbul Polis Müdürlüğü görevinde bulunmuştur. Başarılarından dolayı görevi mutasarrıflığa yükseltilmiştir.
Mustafa Reşat Bey 1917 yılında Aydın, Çankırı, Bolu sancakları mutasarrıflığı görevlerinde bulunmuş 1918 yılında istifa etmiştir.( Bolu Mutasarrıfı iken Düzce Kazasında şâkilik yapan Nadir çetesinin yakalanmasındaki başarısından dolayı 16 Haziran 1918'de 3.rütbeden “Mecidi “ nişanı ile taltif edilmiştir.)
İki yıl açıkta kalan Mustafa Reşat Bey 18 Mart 1920'de Sinop Mutasarrıflığına atanmış ancak harcırahını alırken Damat Ferit Paşa Hükümetince ittihatçı olduğu gerekçesiyle tutuklanıp Bekir Ağa Bölüğünde iki ay tutuklu kalmıştır. Ali Rıza Paşa Kabinesi iktidara gelince serbest kalmışsa da kabinenin düşmesi üzerine tekrar tutuklanmıştır. 37 gün Arapyan Hanı'nda tutuklu kalmış, bilahare İngilizlere teslim edilmiştir. Buradan diğer ittihatçılarla birlikte Malta'ya sürgüne gönderilmiştir.28 ay burada kalmış TBMM'nin ve Mustafa Kemal'in teşebbüsleri ile 1921 Kasımında diğer arkadaşlarıyla birlikte kurtarılmışlardır. Ankara'ya gelerek Milli Hükümetin emrine girmiştir.
1922 Kasım ayında Tokat Mutasarrıflığına atanmış, altı ay sonra istifa etmiştir. Bir müddet İstanbul'da ticari işlerle uğraşmış, 1923 Haziran ayında 1.sınıf Mülkiye Müfettişliği görevi verilmiştir.1925'te Zonguldak Valiliği, 1926'da Adana Valiliği'nden sonra 23.06.1927'de TBMM'ce Devlet Şurası'nın kurulması üzerine Devlet Şurası Tanzimat Dairesi Reisliğine, 22.03.1931'de Danıştay Başkanlığına seçilmiştir. Bu görevde iken 29.12. 1938'de kendi isteğiyle emekli olmuştur.
1939 yılında yapılan ara seçimlerde İzmir Milletvekili olarak (1939-1943) TBMM'ye girmiştir. İki yıl İstanbul CHP İl Başkanlığı yapmış, 1943'de Ziraat Bankası İdare Meclisi Reisliğine getirilmiştir. 1950 yılında memuriyetten tamamen çekilen Mustafa Reşat Bey 4 Ağustos 1953 'de bir ameliyat sonrası tedavi için gittiği Kızılcahamam'da vefat etmiş, cenazesi Ankara'ya defnedilmiştir.